جشن سده یکی از آیین‌هایست که برگزاری آن از روزگاران باستان تا تا‌کنون در میان ایرانیان رواج داشته است. محمدعلی تربیت در مقاله خود با عنوان “جشن سده” بیان می‌کند که این جشن «بزرگترین عید اجتماعی ایرانیان است و آن عبارت است از شب دهم بهمن ماه پارسی…». به این جشن، جشن پیدایش آتش نیز گفته می‌شود. در ایران قدیم چند جشن آتش وجود داشته که مهمترین آن جشن سده بوده است. آتش که مظهر گرما و نور در زندگی است، ابزاری برای مبارزه با اهریمن و تاریکی‌ها شناخته می‌شده است.
بر اساس شاهنامه فردوسی، پیشینه این جشن به دوران هوشنگ شاه، دومین شاه پیشدادی باز می‌گردد. محمدعلی تربیت در باب پیدایش این جشن با توجه به شاهنامه فردوسی در مقاله خود بیان می‌کند: روزی هوشنگ به سمت کوهی رفت، ناگهان در راه مار بزرگی را می‌بیند. «چون مار ندیده بود بسیار متعجب شد و گفت جمیع جانوران اطاعت از ما می‌کنند. همانا این جانور دشمن ما است که سر از اطاعت ما پیچیده است. سنگی برداشت و به جانب مار انداخت. آن سنگ خطا کرده بر سنگ دیگری بخورد و آتش از آن سنگ بجست و بر خس و خاشاک افتاده و مار را بسوزاند. چون آن زمان هنوز آتش ظاهر نشده بود، هوشنگ با همراهان خود از پیدا شدن آتس بسیار شاد و خرم گردیده و گفت این نور خدا است که دشمن ما را کشت. در این لحظه به سجده رفته، شکر خدا را بجا آورده و آن روز را جشن گرفت.»
البته روایات متعدد دیگری برای نامگذاری این آیین باستانی وجود دارد که از آن می‌توان به موارد زیراشاره کرد:
ذبیح‌اله صفا در مقاله خود با عنوان “جشن سده و سده سوزی در کرمان” بیان کرده است هنگامی که تعداد فرزندان کیومرث به صد می‌رسد، آتشی برافروخته می‌شود و شبانه جشنی برپا می‌کنند (10).
درروایتی دیگر بیان می‌شود بنابر گاهنامه زرتشتیان و ایرانیان باستان 210 روز از سال را تابستان و 150 روز را زمستان می‌دانستند. معتکف در مقاله ی خود با عنوان “فرهنگ: مراسم جشن سده در ایران باستان” می‌گوید: بر اساس این گاهنامه اولین روز آبان، نخستین روز زمستان نام گذاری شده در نتیجه دهم بهمن ماه برابر با صدمین روز زمستان است. از این روز تا روز برداشت غلات ( گندم و جو) صد روز باقی است این جشن برای صد روز باقی مانده تا برداشت محصول نامگذاری شده است.
اجرای آیین‌های جشن سده
در کتاب نوروزنامه، خیام آمده است: «هر سال تا به امروز جشن سده را پادشاهان نیک عهد در ایران و توران به جای می‌آورند، بعد از آن به امروز، زمانی این جشن به دست فراموشی سپرده شد و فقط زرتشتیان که نگهبان سنن باستانی بوده و هستند این جشن باستانی را بر پا می‌داشتند.»
جشن سده در شب دهمین روز از بهمن ماه برگزار می‌شود. از قبل همه‌ی افراد از پیر، جوان، مرد، زن و کودک به جمع‌آوری هیزم می‌پردازند. هیزم‌ها را در مرکز روستا، شهر و یا در محلی بلند روی هم انباشته می‌کنند. این جشن همیشه به صورت دسته جمعی برگزار می‌شود، جشنی بزرگ که در آن اتحاد و کارگروهی افراد به چشم می‌آید. این جشن در مناطق مختلف ایران ازجمله در شهرهای کرمان، یزد، فارس، تهران، گیلان، خوزستان، اهواز، شیراز و اصفهان و در بین همسایگان ما نیز هر ساله برگزار می‌شود. برای برپایی جشن سده، قبل از غروب خورشید مردم بر دور پشته هیزم جمع می شوند. در این مراسم ازشیرینی، تنقلات و آش استفاده می‌کنند. این مراسم با نیایش، آوازخوانی و پایکوبی همراه است.
این جشن در میان زرتشتیان برگزار می‌شود و هر کجا که پیروان این آیین حضور دارند نیز می‌توان شاهد جشن سده بود. علاوه بر زرتشتیان باقی ادیان و مسلمانان نیز برای دیدن این آیین کهن در این مراسم شرکت می‌کنند. در میان زرتشتیان ایران زمین برگزاری این جشن از اهمیت بسیاری برخوردار است. زرتشتیان استان‌های کرمان، یزد، فارس و دیگر استان‌ها از دیرباز این جشن را برگزار می‌کردند. کرمانی‌ها این جشن را سده سوزی نیز می‌نامند. جشن سده نشان از پیکار با اهریمن، بدی و سرمای زمستان است.
در میان زرتشتیان این مراسم بدین گونه آغاز می‌شود که بزرگان زرتشتی با لباس‌های سفید به همراه عده‌ای از جوانان با فرا رسیدن شب و هنگامی که تاریکی همه جا را فرا می‌گیرد وارد محوطه می شوند و در حال نیایش به دور پشته‌ی هیزم می‌گردند سپس هیزم‌ها را آتش می‌زنند.
بعد از برافروختن آتش سده مردم به پاس پیروزی بر تاریکی شب، جشن را آغاز می‌کنند. این مراسم تا پاسی از شب ادامه دارد و پس از خاموش شدن آتش، مردم به خانه‌های خود باز می‌گردند.
محمود روح‌الامینی در مقاله‌ی خود با عنوان “جشن سده و سده سوزی در کرمان” می‌نویسد: «کرمانی‌ها این جشن را باشکوه‌تر از مناطق دیگر برگزار می‌کنند؛ هنوزهم در کرمان رسم است که کشاورزان از خاکستر آتش بر زمین‌هایشان می‌پاشند، زیرا عقیده دارند که خاکستر آتش سده به زمین برکت می‌دهد.» او ادامه می‌دهد: «در گذشته‌های نه چندان دور این مراسم در پشت‌بام‌ها برگزار می‌شد؛ این جشن جمعی و همگانی است؛ هیچ‌گاه این مراسم پنهانی و در خفا انجام نمی‌شده و همواره با حضور تعداد زیادی از مردم در بیابان‌ها و دشت‌ها برپا می‌شده‌است؛ هنوز هم در کرمان در روز جشن سده، مدارس را تعطیل می‌کنند.»
اولین دیدگاه را ثبت کنید