Visoka kola za ekonomiju i informatiku

Prijedor

SEMINARSKI RAD
TEMA: VON NEUMANN-OVA ARHITEKTURA RAUNARA

Mentor:

Studenti:

Prof. Dragoljub Krneta

Pani eljko02/15-RI
Boris Joki 15/15-RI

Prijedor, 2016.

Sadraj

BIOGRAFIJA.................................................................................................................................................2
1.

UVOD....................................................................................................................................................3

2.

NAIN RADA......................................................................................................................................5
2.1.

3.

CPU...................................................................................................................................................5

NAREDBE UNUTAR MIKROPROCESORA..................................................................................6

3.1.

PRIBAVLJANJE NAREDBE....................................................................................................................6

3.2.

DEKODIRANJE NAREDBE....................................................................................................................7

3.3.

IZVRENJE NAREDBE..........................................................................................................................8

3.4.

VREMENSKO VOENJE (GENERATOR TAKTA).....................................................................................8

3.5.

MEMORIJA.........................................................................................................................................8

4.

VRSTE RAUNARA..........................................................................................................................9

5.

HARDWARE......................................................................................................................................10
5.1.

ULAZNI I IZLAZNI UREAJI..............................................................................................................10

5.2.

TASTATURA......................................................................................................................................10

5.3.

MI..................................................................................................................................................10

5.4.

MONITOR.........................................................................................................................................11

5.5.

OSTALI ULAZNI I IZLAZNI UREAJI..................................................................................................11

6.

TVRDI DISK (HARD DISK)............................................................................................................12

7.

OPTIKI DISKOVI..........................................................................................................................13

8.

MATINA PLOA...........................................................................................................................14

ZAKLJUAK...............................................................................................................................................15
LITERATURA..............................................................................................................................................16

BIOGRAFIJA
Don fon Nojman (Margittai Neumann Janos Lajos) roen 28. decembra 1903. godine u
Budimpeti (tadanja Austro-Ugarska, a umro je 8. februara 1957. godine u Vaingtonu) bio je
maarsko-ameriki matematiar i naunik koji je dao doprinos kvantnoj fizici, funkcionalnoj

analizi, teoriji skupova, topologiji, informatici, ekonomiji, numerikoj analizi, hidrodinamici, statici
i mnogim drugim matematikim poljima kao jedan od istorijski istaknutih matematiara.
Bio je najstariji od tri brata, sin advokata Maksa Nojmana koji je radio u banci, i Margaret Kan.
Odrastao je u jevrejskoj porodici. Sa est godina mogao je da podijeli osmocifrene brojeve napamet
i da razgovara sa svojim ocem na starogrkom jeziku. Rano je pokazivao interesovanje i za
matematiku, svojstva brojeva i zakone svijeta koji ga okruuje. Kao osmogodinjak savladao je
raunanje, a sa dvanaest godina bio je na nivou postdiplomaca matematike. Njegovo interesovanje
nije bilo samo za matematiku, a izvetaji o njemu govore da je sa osam godina proitao sve 44
knjige svetske istorije. Mogao je da pamti stranice teksta na prvi pogled, dar koji e kasnije
iznenaditi nobelovske laureate.
Uivao je u ekstravagantnim zabavama i brzoj, opasnoj vonji automobila. Jednom je objasnio
jednu od svojih mnogih saobraajnih nesrea na ovaj nain : Vozio sam se putem. Drvee sa desne
strane prolazilo me je u savrenom redu brzinom od 60 milja na as. Iznenada jedno od njih mi je
stalo na put. Volio je da jede, da pije (rekao je da zna da broji sve osim kalorija).
1957. godine dijagnoziran mu je rak kostiju, koga je verovatno izazvala izloenost radijaciji
tokom testiranja atomske bombe ili u kasnijem radu na nuklearnom oruju na Los Alamosu. Fon
Nojman je umro nekoliko meseci posle uspostavljanja dijagnoze trpei jake bolove. Rak se proirio
i na njegov mozak i onemoguio mu sposobnost miljenja. Dok je leao umirajui u vaingtonskoj
bolnici, okirao je svoje prijatelje i poznanike traei da govori sa rimokatolikim svetenikom.
Umro je pod obezbeenjem vojske da ne bi nenamerno otkrio vojne tajne dok je pod jakim
lekovima. Don fon Nojman je sahranjen na prinstonskom groblju u Prinstonu.
Napisao je 150 objavljenih radova - 60 iz iste matematike, 20 iz fizike, i 60 iz primenjene
matematike. Razvio je teoriju o strukturi ljudskog mozga prije nego to je umro. Njegovo
interesovanje bilo je veoma iroko. Bavio se: matematikom logikom, matematikom, kvantnom
fizikom, raunarstvom, hibernetikom, nuklearnim bombama, mehanikom fluida, teorijom igara,
ekonomskim rastom, evolucionom biologijom, teorijom rata i konflikta, elijskim automatima,
teorijom samoreprodukcije i vjetakom evolucijom. U periodu Drugog svijetskog rata bavio se
iskljuivo matematikom i primjenom matematike na kvantnu fiziku. U oblasti matematike dao je
bitne doprinose numerikoj analizi, teoriji skupova, funkcionalnoj analizi i statistici. Radio je i na
Menhetn projektu. Tim povodom rijeavao je i probleme konstrukcije i rada raunskih maina, ime
je postavio temelj savremene raunarske arhitekture i simulacija. Stvorio je i teoriju igara. Poslije
rata radio je na amerikim vojnim projektima i upravljao vojnim komitetima.

1. UVOD
Dijelovi raunara mogu se podijeliti s obzirom na razliita svojstva i funkcije. Jedna od
najeih podjela je na sklopive (engl. hardware) i programe (engl. software).
Hardver raunara su svi oni elektronski, elektroniki i mehaniki dijelovi od kojih je graen
raunar i pojedini njegovi prikljuci. To su npr. tampana ploa, integrisani krugovi, kutija, kablovi,
itd.
Arhitekturu, odnosno model raunara kakav imamo danas prvi je opisao John von Neumann
1945. godine. Model raunara, tj. nain rada Neumannovog opisa vrijedi i za veinu dananjih
raunara. Po Von Neumannovoj arhitekturi raunar ima slijedee dijelove:

Slika 1.0 Arhitektura raunara

Elementarni fiziki dijelovi Fon Nojmanove maine (pa i savremenih elektronskih raunara),
mogu da budu u dva diskretna stanja: protie struja (ima struje, namagnetisano) ne protie struja
(nema struje, nije namagnetisano), tj. moe da "registruje" binarnu cifru 0 ili 1 i to se deava u
eliji. U eliji se moe prikazati jedna binarna cifra tj. jedan bit informacije (engl. "binary digit"
binarna cifra). elije se u Fon Nojmanovoj maini organizuju u nizove fiksne duine koji se
nazivaju registri. Ureen niz registara predstavlja memoriju.
Fon Nojmanova maina se sastojala od procesora (engl. Central Processing Unit CPU),
memorije i ulazno/izlaznih ureaja.
-ulazni ureaj (omoguuje unos podataka u raunar)
-izlazni ureaj (omoguuje prikaz podataka koje raunar obrauje
-memorija (pohrana podataka i naredbi programa)
-CPU se sastojao od upravljake jedinice, aritmetiko-logike jedinice.
-aritmetikologika jedinica (eng. aritmetical logical unit,) izvoenje aritmetikih i logikih
operacija. Sadravala je i dva specijalna registra, akumulator i registar podataka.
-upravljaka jedinica - dobavlja naredbe koje se nalaze u memoriji, te na osnovu njih
upravlja aritmetikologikom jedinicom, te ulaznim i izlaznim ureajima raunara.
Memorija pohranjuje podatke i programe, te ih po potrebi stavlja na raspolaganje dijelu sistema
kojima su potrebni. Memorija je sadravala instrukcije (program) i podatke. Memorija se sastojala
od 1024 registra od kojih je svaki imao svoju adresu (mjesto, lokaciju) broj od 1 do 1024, a svaki
registar je imao po 40 bita.Sadraj svakog registra mogao je da se interpretira kao jedan cio broj u
binarnom obliku, ili kao dvije (20-bitne) instrukcije.
Program se sastojao od niza binarnih instrukcija (instrukcija zapisanih binarnom azbukom), tj.
bio je na mainskom jeziku.

Slika 1.1 Osnove Von Neumannove arhitekture raunara

Podaci su bili cijeli brojevi. Oni su predstavljani u binarnom obliku.

2. NAIN RADA
Iz memorije upravljaka jedinica dobavlja naredbe i na osnovu njih upravlja ostalim dijelovima
raunara. Upravljaki sklop i aritmetiko logika jedinica danas ine jednu cjelinu koju nazivamo
procesor. Procesor je automatski mainski izvrilac programa.
Osnovni princip rada:

Slika 2.0 Princip rada procesora

2.1. CPU
Centralna jedinica za obradu (engl. CPU - central processing unit) jest "mozak" raunara s dva
glavna zadatka:
-obrada podataka (npr. sabiranje dva broja, usporedba dva broja, premjetanje podataka s jednog
mjesta unutar raunara na drugo, itd.)
-nadzor i usklaivanje djelovanja cjelokupnog sistema.
Mikroprocesor ili krae procesor je poluprovodniki element koji ima na jednoj ploici
poluprovodnika smjetene sve bitne dijelove jedinice CPU. Zadatak mikroprocesora je obaviti sve
poslove namijenjene CPU-u raunara. Savremeni mikroprocesori su najsloeniji poluprovodniki
elementi koji imaju vie od milion tranzistora smjetenih na jednu ploicu poluprovodnika povrine
stotinjak kvadratnih milimetara. Poznatiji mikroprocesori jesu: 486, Celeron, Pentium, Athlon i dr.

Slika. 2.1 Izgled mikroprocesora

3. NAREDBE UNUTAR MIKROPROCESORA

Program je skup naredbi nanizanih u odreenom redoslijedu koje odreuju ta e mikroprocesor
raditi. Te naredbe su pohranjene u memoriji koja se nalazi izvan samog mikroprocesora (obino u
RAM memoriji).

3.1. PRIBAVLJANJE NAREDBE

Prvi korak izvoenja naredbe je pribavljanje naredbe. Nazvat emo taj korak: dobavi (engl.
fetch). Vanjska memorija ima podatke pohranjene na odreenim lokacijama ili mjestima. Svaka
lokacija ima svoju adresu, pa je stoga potrebno znati adresu nekog podatka ili naredbe eli li se
dobaviti u mikroprocesor. To je dunost programskog brojila. Programsko brojilo u svakom trenu
mora znati adresu naredbe ili podatka koji se eli dobaviti i mora "pokazivati" upravo adresu tog
podatka. Neka u naem primjeru to bude adresa 2103. Za vrijeme dok programski brojilo pokazuje
na adresu 2103 mikroprocesor (MPU) daje naredbu: itaj memoriju. Ta naredba e omoguiti da
podatak s adrese 2103 (oznaen kao xxxx) ue u mikroprocesor ili tanije u njegovo skladite
naredbe instrukcijski registar (IR).
Time je obavljen prvi zadatak, a to je pribavljanje naredbe iz vanjskog svijeta u mikroprocesor.
Naredba se sada nalazi u mikroprocesoru i sve je spremno za drugi korak. Upamtimo da je korak
PRIBAVI uvijek prvi korak pri izvoenju naredbe. Jasno je i zbog ega. Sve vrijeme dok se naredba
ne nalazi unutar mikroprocesora, ona mu je nepoznata, pa i ne zna kakav postupak treba obaviti.
Obratimo panju i na programsko brojilo (PC), koje odreuje redoslijed izvoenja naredbi. Jednom
dobavljena naredba i pohranjena u spremniku mora biti odgonetnuta ili dekodirana. To je drugi
korak pri izvoenju programa.

Slika 3.1 Princip rada mikroprocesora

3.2. DEKODIRANJE NAREDBE

Naredba je u spremniku naredbe pohranjena kao niz logikih nula i jedinica. U drugom koraku
potrebno je odgonetnuti znaenje tih nula i jedinica i potaknuti odgovarajue sklopove na izvrenje.
Naredba se dekodira (deifruje) u sklopu koji se zove Pecoder.
Ovisno o kombinaciji i jedinica koje su ule u Pecoder, aktivirat e se jedna od izlaznih
komandnih linija, oznaenih na slici brojevima. Svaka od tako odgonetnutih ili dekodiranih naredbi

potaknut e odgovarajui sklop na izvrenje (primjerice, naredba SABERI). Na kraju ostalo je jo

da se naredba izvri. To je trei korak kojeg nazivamo: izvrenje naredbe.

Slika 3.2 Princip dekodiranja

3.3. IZVRENJE NAREDBE

Ovim korakom e se odgonetnuta naredba izvriti. Tipian primjer je sabiranje dva broja,
spremanje sadraja pojedine memorijske lokacije u akumulator itd. Pojednostavljeno se moe rei
da e dekoder ukljuiti jednu od svojih izlaznih linija ovisno o kombinaciji nula i jedinca koje su u
njega dole (tj. ovisno o naredbi).

3.4. VREMENSKO VOENJE (GENERATOR TAKTA)

Kao to se moglo do sada uoiti, pojedine operacije su se obavljale u vremenskom nizu, tj. jedna
iza druge. Da bi mikroprocesor mogao obavljati naredbe vremenski jednu iza druge, potreban mu je
takt (engl. clock), tj. slijed vremenski promjenjivih veliina.
Budui da se mikroprocesor napaja istosmjernim naponom, a taj je napon nepromjenjiv,
mora postojati dodatni izvor izmjeninog signala. Kao izvor izmjeninog signala koristi se kod
mikroprocesora kvarcni oscilator.
Kvarcni oscilator se koristi kako bi se osigurala stabilnost frekvencije, te nam je tako u
svakom trenu s velikom tanou poznato vrijeme potrebno za izvoenje pojedine naredbe. Brzina
promjene stanja u jedinici vremena (tj. frekvencija) odreuje kojom e se brzinom izvravati
naredbe. Mjeri se u Hz, odnosno veim jedinicama MHz i GHz. Tei se za to viim frekvencijama,
kako bi vrijeme za izvrenje pojedinih naredbi bilo to krae. Ogranienje je sporost sklopova
mikroprocesora koji ne mogu prihvatiti promjenjivu veliinu iznad neke granice.
Taktni impulsi grupisani su u grupe od po nekoliko impulsa i nazivaju se mainski ili radni
ciklus. Radni ciklus se ovisno o mikroprocesoru sastoji od nekoliko taktnih impulsa (obino tri do
pet).

3.5. MEMORIJA
Memorija elektronskog raunara ima sposobnost uvanja odreene koliine podataka.
RAM (engl. random access memory) jest upisno-ispisna memorija. To je radna memorija
raunara u koju se mogu upisivati i iz nje itati podaci onoliko puta koliko elimo. Jednom
pohranjeni podaci u RAM ostaju nepromijenjeni sve dok ih raunar namjerno ne promijeni ili dok
se ne prekine napajanje memorije elektrinom energijom.
ROM (engl. read only memory) ispisna je memorija, tj. memorija u koju je podatak mogue
upisati samo jedanput. Podatke u ROM upisuje proizvoa raunara I korisnik ih nikada ne mijenja.
Sadraj ROM-a je neovisan o napajanju raunara.

4. VRSTE RAUNARA
Prema snazi ili moi raunanja, raunari se danas dijele uglavnom u tri grupe:
1. personalni raunar,
2. radne stanice i
3. veliki raunar.
-Personalni raunar (engl. personal computer) je ona grupa raunara gdje su dovoljno niske cijene
da ih mnogi mogu nabaviti za kunu upotrebu, a esto se koriste i za obradu poslovnih podataka.

-Radne stanice (engl. workstations) su raunari namijenjeni opsenijoj obradi podataka, a odlikuju
se velikom brzinom obrade podataka, znatno veom radnom i ostalom memorijom od personalnih
raunara te odlinim mogunostima grafikog prikaza podataka.
-Veliki raunar (engl. mainframe) je raunar najvee snage od svih do sada spomenutih i koriste se
kada ostale vrste raunara ne mogu zadovoljiti potrebnu brzinu obrade podataka.
Prema prenosivosti raunari se mogu podijeliti na:
1. stolne
2. prenosne.
Stolni raunar predvien je za smjetaj na jednomu mjestu i nije predvieno njihovo esto
prenoenje.
Prenosni raunar predvien je za prenoenje pa su malih dimenzija i lagani.

5. HARDWARE
Pod sklopivim raunarem (engl. hardware) podrazumijevaju se svi oni elektrini, elektroniki i
mehaniki dijelovi od kojih je graen raunar i pojedini njegovi prikljuci. To su, primjerice,
matina ploa, integrisani krugovi, kutija, kablovii itd. Pojednostavljeno se moe rei da je
sklopovski dio raunara sve ono to se moe opipati.

5.1.ULAZNI I IZLAZNI UREAJI

Ulazni ureaji ili ulazne jedinice raunara su svi oni ureaji koji omoguuju unos podataka ili
programa iz okoline u raunar. Podaci u okolini raunara, primjerice zvuk, slika, pokret,
temperatura, gotovo uvijek su u obliku nepogodnom za direktan unos u raunar.

5.2. TASTATURA
Tastatura- (engleski keyboard) namjenjena ie za unos podataka i teksta a povezana je sa
raunarom pomou tankog kabla ili beino. Sastoji se od oznaenih tipki (slova abecede, brojke,
znakovi interpunkcije i jo nekih posebnih znakova). Svaka tipka je mehaniki vezana za pripadne
sklopke. Zavisno o razmjetaju tipki, u prvom redu slova, tastature mogu biti: QWERTZ ili
QWERTY.

Slika 5.2 Izgled tastature

5.3. MI
Mi- (engleski mouse) namjenjen je za pomicanje pokazivaa na ekranu monitora i zadavanje
naredbi klikom na tipke mia, sa raunarom je povezan pomou tankog kabla ili beino. Postoji
vie vrsta mieva:
-Mehaniki mi vie se ne koristi.
-Optomehaniki mi je s gumenom kuglicom i optoprekidaima. Jo uvijek iroko u upotrebi.
-Optiki mi nema kuglice nego pomak oitava pomou minijaturne ugraene kamere koja
snima podlogu. Trenutno najpopularnija vrsta mia. Veina novih mieva su optiki.
-Laserski mi kao izvor svjetla koristi se laser. Najnovija vrsta mia koji se odlikuje velikom
rezolucijom.

Slika 5.3 Izgled mia

5.4. MONITOR
Monitor (engleski display) namijenjen je za prikaz podatka iz raunara na svom ekranu u
ovjeku razumljivu obliku i to je osnovna izlazna jedinica gotovo svih raunara
Veliina se mjeri duinom dijagonale zaslona izraenom u palcima (1 palac = 1 in = 25,4 mm).
Omjer izmeu vodoravne i uspravne stranice monitora najee je 4:3 pa se iz podatka o duini
dijagonale mogu odrediti dimenzije zaslona.

Vrste monitora:
-Monitor s katodnom cijevi (engl. CRT catod ray tube) je najrasprostranjenija vrsta monitora.
-Monitor s tekuim kristalom (engl. LCD, liquid crystal display) je malih dimenzija, vrlo mala
potronja energije.
- LCD projektor omoguava projekciju prikaza na platno ili zid.
Vana obiljeja: Piksel je osnovni element slike na ekranu monitora, krug promjera od 0,1 do
0,5 mm ili pravougao podjednakih dimenzija.
Rezolucija je podatak o najveemu broju ekranskih taaka koje na ekranu moe prikazati
monitor, a izraava se kao proizvod vodoravne i uspravne rezolucije. Raspon rezolucije savremenih
monitora kree se od 800 x 600 pa do 2.560 x 2.048.
Grafika kartica je sklop kojim se povezuju raunar i monitor. Pretvara digitalne signale iz
raunara u oblik prihvatljiv monitoru.

5.4 Razne vrste monitora

5.5. OSTALI ULAZNI I IZLAZNI UREAJI

-Grafike ploe
-Palice ili joystick
-Ekrani osjetljivi na dodir
-Osjetljiva ploha
-Skeneri
-Digitalni fotoaparati
-itai bar koda
-tampai
-Ploteri

6. TVRDI DISK (HARD DISK)

Tvrdi disk (engleski hard disk) ima namjenu za uvanje programa i podataka u raunaru. Po
pravilu je smjeten u raunaru mada moe biti i izvana.
Tvrdi disk je graen u obliku aluminijskog diska presvuenog magnetskom tvari. Na istu
osovinu, jedan iznad drugoga, smjeteno je nekoliko diskova. Za svaki disk postoje po dvije
magnetske glave (za svaku stranu diska po jedna), koje su uvrene u jedan sklop i pomiu se

zajedno i istovremeno. Sve skupa smjeteno je u zatvoreno kuite, tako da diskovi nisu vidljivi
korisniku.
Promjer diska je: 3,5 palca (87,5 mm), a kapacitet se mjeri u GB.

Slika 6.0 Izgled hard diska

7. OPTIKI DISKOVI
Optiki disk (engleski optical disk) primjena mu ovisi o vrsti, trajno uvanje velike koliine
podataka, distribucija programa i dr. Svojstva djelovanja optikih diskova zasniva se na fizikalnim
svojstvima svjetlosti. Kao izvor svjetlosti pri upisu i itanju podataka na optikim se diskovima
koristi laser.
Vrste optikih diskova:
-CD-ROM
-CD-R

-CD-RW
-DVD

8. MATINA PLOA
Matina ploa je glavna ploa na kojoj se nalazi procesor, memorija i upravljaki sklopovi s nizom
prikljuaka za preostale dijelove sistema.

Slika 8.0 Izgled matine ploe

ZAKLJUAK
Svi ovi elemniti koje smo obradili u ovom seminarskom radu su jako bitni i bez njih je nemogue
zamisliti jedan raunar. Poev od svih fizikih djelova pa do najsitnijih programia koji se nalaze u
naem raunaru i zbog toga je raunar jedan veliki sklop raznih instrukcija koji odrauju veliki
posao za nas i olaksavaju nam svakodnevnicu.

LITERATURA
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]

https://ucimo-zajedno.wikispaces.com/Von+Neumannov+model+ra%C4%8Dunala
https://sh.wikipedia.org/wiki/Von_Neumannova_arhitektura
http://skola.maglaj.net/13.%20Von%20neumanov%20model%20racunara.pdf
https://sh.wikipedia.org/wiki/John_von_Neumann
https://sh.wikipedia.org/wiki/Tvrdi_disk
http://www.fpz.unizg.hr/hgold/es/de/operacije%20mi.htm